Lùth agus Slighe Iain Muir
Feumaidh sinn ùٳ airson tòrr rudan aig an taigh, anns an sgoil agus nuair a bhios sinn a-muigh. Faodaidh an dòigh a tha an ùٳ sin air a ghintinn agus air a sholarachadh buaidh mhòr a thoirt air an àrainneachd.
San artaigil seo gheibh thu a-mach mu:
- Slighe Iain Muir
- diofar sheòrsachan ùٳ
- a' bhuaidh aig diofar bhunan-ùٳ air an àrainneachd
Tha an goireas seo freagarrach airson topaigean Daoine, Àite agus Àrainneachd do C5, C6 agus C7 (An Dara Ìre de Churraicealam airson Sàr-mhathas).
Bhidio - Lùth agus Slighe Iain Muir
Thig còmhla ri Isla agus Connor agus iad ag ionnsachadh mu na diofar dhòighean anns a bheil ùٳ air a ghintinn, agus iad a’ coiseachd air Slighe Iain Muir.
CONNOR: Abair gur e slighe mhath a th' ann an Slighe Iain Muir, a' sìneadh thairis air an dùthaich gu lèir eadar Baile Eilidh san iar gu Dùn Barra san ear.
Air ar cùl tha làrach Stèisean Cumhachd Cùil Choinnich.
Chleachd e a bhith a' gintinn dealan bho ghual.
ISLA: Ach chan eil a-nise?
CONNOR: 'S e gual an connadh-fosail as salaiche a th' ann.
Bidh e a' leigeil tòrr carbon mu sgaoil dhan àile nuair a thèid a losgadh.
Tha e a' toirt dhuinn tòrr ùٳa, ach chan eil e math dhan àrainneachd.
Feumaidh sinn sgur a losgadh chonnaidhean-fosail airson 's gum fuirich an carbon glacte annta.
ISLA: Dè 's urrainn dhuinn a chleachdadh na àite?
Dè mu dheidhinn gaoth?
CONNOR: Ceart san spot.
Tha tuathan-gaoithe air tìr air feadh Alba agus tuathan-gaoithe far-thìr a-muigh aig muir mu chuairt a' chladaich.
Bidh buidhnean de thuirbinean gaoithe a' cruinneachadh cumhachd mhòr na gaoithe.
Bidh a' ghaoth a' toirt air lannan an tuirbin tionndadh, agus bidh sin a' tionndadh rotar, a bhios a' cur car de ghineadair, a bhios a' gintinn dealan.
Bidh a' chumhachd a bhios iad sin, agus a h-uile seòrsa stèisean cumhachd a' gintinn, air a biathadh a-steach dhan Ghriod Nàiseanta.
Sin an lìonradh chàballan a tha a' toirt cumhachd bho stèisean cumhachd gu na dachaighean agus na gnothachasan a bhios ga chleachdadh.
ISLA: Aon latha, teirigidh an gual agus connaidhean-fosail eile, ach gu cinnteach cha theirig a' ghaoth.
Sin as coireach gun can sinn gu bheil i ath-nuadhachail.
CONNOR: Tha e cho brèagha a seo.
Seo seann mhuileann Preston.
Bha e ag obair gu 1959, a' dèanamh min-choirce.
Bidh am muileann a' cleachdadh ùٳ bho ghluasad an uisge airson an t-innealradh a thionndadh.
Gabhaidh an ùٳ ann an uisge a tha a' gluasad a chleachdadh airson dealan a ghintinn cuideachd.
Canar ùٳ dealan-uisge ris.
ISLA: Sin agad seòrsa eile de ùٳ ath-nuadhachail.
CONNOR: 'S e Sgeama Dealan-uisge Ghleann Dotha fear dhe na stèiseanan cumhachd dealan-uisge ann an Alba.
Bidh an t-uisge, a tha air a chruinneachadh ann an lìonradh thunailean, a' sruthadh na dheann sìos bhon stòr-amar agus tro na tuirbinean a tha a' tionndadh ghineadairean airson dealan a ghintinn.
ISLA: Wow, iongantach fhèin.
Thugainn.
Stèisean Cumhachd ù Thòrr an Eas.
Bidh e a' toirt cumhachd gu 2.7 millean dachaigh.
CONNOR: ù?
An e ùٳ uaine a tha sin no nach e?
ISLA: Chan eil mòran carbon ann, rud a tha math.
Agus 's e bun-ùٳa uabhasach earbsach a th' ann, a tha a' ciallachadh gun urrainn dhuinn smachd a chumail air na tha air a ghintinn, rud nach urrainn le cuid dhe na bunan-ùٳa ath-nuadhachail mar ùٳ na gaoithe is ùٳ na grèine a tha an urra ris an t-sìde.
Ach bidh ùٳ niùclasach ag adhbharachadh dhraghan àrainneachdail eile.
Fhios agad mar a tha a h-uile sìon anns an t-saoghal air a dhèanamh suas de bhlocaichean beaga, bìodach togail ris an canar ataman?
Uill, tha ùٳ niùclasach a' tighinn bho bhith a' sgoltadh ataman.
Bidh seo a' leigeil tòrr ùٳa mu sgaoil mar theas agus rèididheachd.
Bidh an teas a' goil uisge na stiom.
Bidh an stiom an uair sin air a chleachdadh airson tuirbin a thionndadh a bhios a' dràibheadh nan gineadairean airson dealan a dhèanamh.
Bidh sàl air a chleachdadh airson an stiom fhuarachadh agus a thionndadh air ais na uisge gus gun gabh a chleachdadh a-rithist, ach tha e cuideachd a' cruthachadh sgudal rèidio-beò a dh'fheumar cur às dha gu faiceallach gus nach truaill e an àrainneachd agus nach dèan e cron air slàinte dhaoine.
Agus airson cumhachd a thoirt do stèisean cumhachd niùclasach, feumaidh tu ataman a chleachdadh bho meatailt thearc ris an canar uranium.
Tha a' mhòr-chuid de dh'uranium air a mhèinneadh às an talamh, agus bidh am pròiseas seo a' dèanamh cron air an àrainneachd.
'S e ùٳ-gaoithe agus ùٳ dealan-uisge na bunan-ùٳa as cudromaiche do dh'Alba.
CONNOR: Bhiodh luth nan tonn agus ùٳ an làin cuideachd nam bunan-ùٳa a tha comasach ann an Alba.
ISLA: Bidh sinn cuideachd a' cleachdadh ùٳ-grèine.
Tha e iongantach a liuthad dòigh a th' againn air ùٳ bhon t-saoghal mun cuairt atharrachadh gu bhith na chumhachd dha na dachaighean againn.
Dè th' ann an Slighe Iain Muir?
Cò bh' ann an Iain Muir?
Rugadh Iain Muir ann an Dùn Bàrr ann an 1838. Dh'fhàg a theaghlach Alba nuair a bha e deich bliadhna a dh'aois agus chaidh iad a dh'Ameireaga.
Fhuair e cliù airson sgrìobhadh mu shaoghal nàdair le bhith a' sgrùdadh chreagan, lusan is bheathaichean agus an obair a rinn e ann a bhith a' gleidheadh agus a' dìon sgìrean de bhòidhchead shònraichte, mar Pàirce Nàiseanta Yosemite ann an Calafornia.
Dh'fhosgail Slighe Iain Muir ann an 2014 a' comharrachadh 100 bliadhna bho chaochail e.
Càite a bheil Slighe Iain Muir a' tòiseachadh agus a' crìochnachadh?
Tha Slighe Iain Muir a' ruith eadar Baile Eilidh air taobh an iar Alba (am port às an do dh'fhàg Muir Alba airson Ameireaga), agus Dùn Bàrr air a' chosta an ear (far an do rugadh Muir).
Tha an t-slighe 134 mìltean (215 km) a dh'fhaid, agus tha luchd-coiseachd is luchd-bhaidhsagalan measail oirre.
Cliog tron taisbeanadh gu h-ìosal agus agus faigh a-mach mu chuid dhe na h-àitichean inntinneach air am faodadh tu tadhal air Slighe Iain Muir.
Image caption, Loch Laomainn
Tha a' chiad chuid de Shlighe Iain Muir a' tòiseachadh ann am Baile Eilidh agus a' crìochnachadh anns A' Bhealach, air cladach Loch Laomainn. Tha luchd-tadhail measail air an àite seo, agus tha e gu math freagarrach gu bheil e ann am Pàirce Nàiseanta Loch Laomainn 's nan Tròisichean. B' e Iain Muir aon dhe na prìomh dhaoine a stèidhich a' chiad Phàircean Nàiseanta ann an Ameireaga anns na h-1860an. (Phil Seale/Alamy Stock Photo)
1 of 10
ܲԲ-ùٳ
Gabhaidh ùٳ a ghintinn bho iomadh bun. Tha cuid dhe na bunan sin nach eil cho cronail dhan àrainneachd ri feadhainn eile.
Tha dà sheòrsa ùٳ ann: ath-nuadhachail agus neo-ath-nuadhachail.
- Am measg nam bunan-ùٳ ath-nuadhachail, tha a' ghrian, a' mhuir agus a' ghaoth.
Cha theirig na bunan sin nuair a chleachdas sinn iad airson ùٳ a ghintinn. Tha sin a' ciallachadh gu bheil iad ath-nuadhachail. Le bhith a' leasachadh teicneòlas ùr mar panailean-grèine airson taighean a theasachadh, tha daoine air am brosnachadh gu bhith a' cleachdadh barrachd ùٳ ath-nuadhachail agus tha sin a' cuideachadh na h-àrainneachd.
- Am measg nam bunan-ùٳ neo-ath-nuadhachail tha gual, ola agus gas.
Tha iad sin air an losgadh airson an ùٳ a th' annta a leigeil mu sgaoil, ach tha gasaichean cronail cuideachd air an leigeil mu sgaoil dhan èadhar. Aon uair 's gun tèid connaidhean-fosail a losgadh, tha iad ullamh. Tha iad, mar sin, neo-ath-nuadhachail. Tha a' mhòr-chuid de charbadan a' cleachdadh ùٳ neo-ath-nuadhachail, agus sin as coireach gu bheil iad cronail dhan àrainneachd.
Seo eisimpleirean dhen dà sheòrsa bun-ùٳ.
Image caption, Gual
'S e bun-ùٳ neo-ath-nuadhachail a th' ann an gual. Tha e air a dhèanamh bho fhìor sheann chraobhan a chaidh am bruthadh gu mòr, leis gun deach air an tiodhlacadh fo ùir agus stuthan eile agus a tha a' cruthachadh bruthadh mòr. Tha am bruthadh seo, cuide ris an teas nàdarra bho eitean na Talmhainn a' dùٳadh nan craobhan agus stuthan eile agus a' cruthachadh gual. Airson gual a chleachdadh mar chonnadh, feumar a chladhach, no a mhèinneadh, às an talamh, agus an uair sin a losgadh. Tha an dealbh seo a' sealltainn mèinn fosgailte Gleann an t-Sagairt ann an Siorrachd Lannraig, a dhùin ann an 2011. Ann am mèinnean fosgailte, tha an gual faisg air an uachdar agus gheibhear thuca le bhith a' toirt air falbh nam fillidhean ùire agus creag a tha os cionn a' ghuail. (Global Warming Images/Alamy Stock Photo)
1 of 6
Lùth ann an Alba
Cha bhi sinn a-nis a' mèinneadh gual ann an Alba. Thug seo atharrachadh mòr ann an gnìomhachas ann an sgìrean mar Siorrachd Àir, Fiobha agus Siorrachd Lannraig far an robh iomadh coimhearsnachd mèinnidh. Chaidh mòran dhaoine fhàgail gun obair agus bha aca ri trèanadh a dhèanamh às ùr ann an gnìomhachasan eile.
Tha gintinn ùٳ niùclasach cuideachd a' tighinn gu ceann. Chan eil ach aon stèisean ann an Tòrr an Eas, ann an Lodainn an Ear, fhathast a' dol, agus tha dùil gun sguir sin a ghintinn dealan ann an 2028.
Ged a tha uallach air daoine mu atharrachadh na gnàth-shìde agus milleadh air grunnd na mara, tha drileadh airson ola agus gas anns a' Chuan a Tuath fhathast a' toirt dhuinn connadh airson còmhdhail, teas agus gintinn dealain. Ach tha planaichean ann airson na tha sinn a' cleachdadh de chonnaidhean-fosail a bheagachadh. Tha targaid aig Alba gum bi leth dhen teas, dhen chòmhdhail agus dhen dealan ann an Alba a' tighinn bho stòran-ùٳ Rudeigin nach teirig nuair a thèid a chleachdadh. ann an 2030.
Ionnsaich barrachd mu dhiofar sheòrsaichean ùٳa an seo: Stòran ùٳa agus seasmhachd
ùٳ – cumhachd a ghabhas cleachdadh, mar as trice a' tighinn bho stòran eile
ùٳ ath-nuadhachail – ùٳ bho stòr a tha furasta ùrachadh no nach teirig, mar a' ghaoth agus a' ghrian
ùٳ neo-ath-nuadhachail – ùٳ bho stòran nach eil furasta an ùrachadh no a theirigeas an dèidh an cleachdadh, mar ola agus gas
connaidhean-fosail – connaidhean nàdarra mar ola agus gas air an dèanamh bho fhosailean air an dùٳadh
pàirce nàiseanta – sgìre air an dùthaich a tha air a dìon leis an lagh airson coimhead às dèidh an cruth-tìre agus an fhiadh-bheatha
Feuch dè nas aithne dhut
Ceistean
ù
Dealbh postair a nochdas aig prìomh àitichean air Slighe Iain Muir gus luchd-tadhail a bhrosnachadh gus an aire a thoirt air an àrainneachd.
Smaoinich air:
mar a nì thu e tarraingeach ('s dòcha le abairt no dealbh)
dè bheireadh air daoine smaoineachadh barrachd mun àrainneachd agus atharraichean a dhèanamh
mar a bhrosnaicheadh tu daoine a bhios a' cleachdadh Slighe Iain Muir gus an aire a thoirt oirre
Ionnsaich barrachd mu bhith a' dealbhadh phostairean le Beurla agus litearrachd 2na ìre: Mar a nì thu postair
Barrachd ri ionnsachadh
Bunan ùٳa is seasmhachd
Ionnsaich barrachd mu sheòrsaichean ùٳa agus seasmhachd leis a' chuspair againn
Mar a nì thu postair. video
Dèan am postair agad tarraingeach le bhith a' leantainn nan riaghailtean sìmplidh seo
More on ܳٳ-ì
Find out more by working through a topic
- count4 of 24
- count6 of 24
