'S e gual, ola agus gas na trì connaidhean-fosail. Tha iad uile nam bunan lùth neo-ath-nuadhachail agus tha a' cur ri atharrachadh na gnàth-shìde a bhith gan cleachdadh.
San artaigil seo gheibh thu a-mach:
- Dè th' ann an connaidhean-fosail
- Mar a tha connaidhean-fosail air an cruthachadh
- Carson a bhios sinn a' cleachdadh chonnaidhean-fosail
- Buannachdan agus eas-bhuannachdan nan connaidhean-fosail
Tha an goireas seo freagarrach airson topaigean Seasmhachd do C5, C6 agus C7 (An Dàrna Ìre de Churraicealam airson Sàr-mhathas).
Seo gual, ola agus gas.
'S e lùthan neo-ath-nuadhachail a th' annta agus… fuirich ort.
A ghuail. A ghuail! Sguir a shalach an àite.
Thusa cuideachd, ola! Feuch ri bhith nas coltaiche ri do bhràthair, an gas.
Na bi mì-mhodhail a ghuail! Chan eil fàileadh dheth.
(AG OSNAICH) Co-dhiù, thòisich an turas aca ann an linn nan dìneasairean.
Chaidh lusan agus beathaichean marbha, aig muir agus air tìr, a thiodhlacadh fo fhillidhean ùire 's gainmhich, a chaidh mean air mhean, na chreag ghrùideach.
Thar nam milleanan bhliadhnachan, chaidh na lusan agus na beathaichean marbha a dhlùthachadh agus a theasachadh agus, sa phròiseas sin, chaidh iad nan gual, nan ola 's nan gas.
Agus sin as coireach gun can sinn connadh-fosail riutha – oir thàinig iad bho lusan 's bho bheathaichean a bha nam fosailean.
Tha daoine air a bhith gan cleachdadh o chionn co-dhiù 3,500 bliadhna, nuair a smaoinich cuideigin gun sadadh e pìos guail air teine.
Ach teirigidh iad – chan fhada a bhios connadh-fosail air fhàgail.
Agus tha iad salach, a' truailleadh na h-èadhair agus a' cur ri atharrachadh na gnàth-shìde.
'S e gas an connadh-fosail as motha a tha sinn a' cleachdadh an Alba.
Tha e air a phumpadh a-mach fo ghrunnd na mara, agus tha cuid dheth a' dol gu Stèisean Cumhachd Cheann Phàdraig ann an Siorrachd Obar Dheathain.
San stèisean cumhachd, tha gas air a losgadh le èadhar theth, ùٳٱ.
Bidh seo a' tionndadh nan tuirbinean, ag atharrachadh lùth ceimigeach gu lùth meacanaigeach. A dh'atharraicheas an gineadair na dhealan.
Agus chan e sin an aon obair aig gas. Bidh e a' toirt teas agus uisge teth dhan mhòr-chuid de thaighean an Alba.
Bidh sinn cuideachd a' cleachdadh ola ann an càraichean agus airson plastaig a dhèanamh. Agus feumaidh sinn gual airson stàilinn a dhèanamh.
Mar sin, tha connaidhean-fosail saor, earbsach agus air an cleachdadh ann an tòrr rudan.
Ach tha iad salach.
Na buin dhan sin.
Chan eil iad ath-nuadhachail agus bidh iad a' cur ri atharrachadh na gnàth-shìde.
'S ann mar sin a tha Alba a' feuchainn, barrachd is barrachd, ri lùth ath-nuadhachail a chur an àite gual, ola agus gas.
Dè th' ann an connaidhean-fosail?
Chaidh connaidhean-fosail a chruthachadh thar nam milleanan bhliadhnaichean bho fhuigheall bheathaichean is lusan marbh.
Tha gual a' tighinn bho chraobhan agus lusan.
Tha ola agus gas a' tighinn bho bheathaichean beaga bìodach 's bho lusan (planctan) sa mhuir.
Bha am fuigheall seo air a thiodhlacadh fo fhillidhean gainmhich is puill agus air a A' dinneadh, a' fàsgadh no a' dèanamh rud còmhnard le bhith a' bruthadh air. fon talamh agus fo ghrunnd na mara. Mar a dh'èirich an teòthachd agus am bruthadh thar ùine, chaidh iad mu dheireadh nan connaidhean-fosail.
Carson a tha iad air an cleachdadh?
Gabhaidh na Connadh a tha a' tighinn às an Talamh. 'S e seann rudan a bha beò uaireigin agus a tha air lobhadh agus air ùٳ thar ùine mhòr fon talamh no fon mhuir a th' ann an connaidhean-fosail. Tha gual, ola agus gas nan connaidhean-fosail. gu lèir a losgadh airson an lùth aca a leigeil mu sgaoil:
- tha gas air a chleachdadh mar theasachadh meadhain nar dachaighean
- tha ola air a cleachdadh airson connadh peatroil agus ìDz a dhèanamh do à agus do charbadan eile
- gabhaidh gual a losgadh ann an teine fosgailte airson taighean a bhlàthachadh
Gabhaidh na connaidhean-fosail gu lèir a losgadh ann an stèiseanan cumhachd airson dealan a ghintinn. Tha feuman cudromach eile aca cuideachd:
Image caption, Stàilinn (bho ghual)
Tha gual air a chleachdadh airson iarann a dhèanamh na stàilinn, a tha air a chleachdadh airson togail agus airson a h-uile seòrsa charbhadan is innealan. (Andrew Paterson / Alamy Stock Photo ; Anton Starikov / Alamy Stock Photo)
1 of 3
Ciamar a bhios sinn ag atharrachadh chonnaidhean-fosail gu lùth?
'S e gas an connadh-fosail as motha a tha air a chleachdadh ann an Alba agus tha e ri fhaighinn fo ghrunnd na mara.
- Bidh clàr-tollaidh gas a' drileadh sìos a ghrunnd na mara. Tha gas air a phumpadh tro phìoban suas chun a' chlàir-tollaidh.
- Bidh loidhne-phìoba gas nàdarra a' pumpadh a' ghas gu stèisean cumhachd.
- Bidh Àite dùinte sa bheil connadh air a losgadh. a' cur èadhar theth, ùٳٱ a-steach dhan ghas.
- Bidh an gas a' losgadh agus bidh an lùth ceimigeach aige ag atharrachadh gu lùth teas. Bidh seo a' toirt air an èadhar fàs nas teotha agus meudachadh.
- Bidh lùth teas ag atharrachadh gu lùth cineataigeach mar a bhios an èadhar theth, mheudaichte air a putadh tro phìoban gu tuirbinean.
- Bidh an èadhar theth a' tionndadh 'S e inneal a th' ann an tuirbin a bhios ag atharrachadh gluasad lionn no gas gu bhith na lùth a ghabhas a chleachdadh. Ann an tuirbin sìmplidh bidh uisge no èadhar a' putadh an aghaidh lannan an tuirbin agus a' cur car dhiubh. Nuair a bhios na lannan a' cur car, bidh iad a' tionndadh pòla fada ris an canar crann. Faodaidh an crann an uair sin pìosan eile de dh'innealradh a thionndadh, mar gineadair a tha air a chleachdadh airson dealan a ghintinn..
- Mu dheireadh, bidh na tuirbinean a' tionndadh Inneal airson dealan a dhèanamh. Nuair a thèid ceann a' ghineadair a thionndadh, tha an lùth seo air atharrachadh gu lùth dealain. a bhios ag atharrachadh lùth cineataigeach gu dealan.
Image caption, Clàr-ola agus clàr-tollaidh gas ann an Linne Chrombaidh ann an Alba. (Douglas Carr / Alamy Stock Photo)
1 of 2
Dè na duilgheadasan a tha an cois chonnaidhean-fosail?
- Tha iad neo-ath-nuadhachail
Tha connaidhean-fosail a' teirigeachdainn chionn gu bheil iad Stòrasan nàdarra nach urrainn dhuinn ath-nuadhachadh nuair a theirigeas iad. Tha seo a' ciallachadh gu bheil uiread shònraichte dhiubh air an Talamh. Tha connaidhean-fosail, mar gual, ola agus gas nan goireasan neo-ath-nuadhachail.. Thug e na milleanan bhliadhnaichean gan cruthachadh agus tha daoine air tòrr chonnaidhean-fosail a thoirt às an talamh mar-thà.
- Bidh iad a' milleadh na h-àԲԱ
Tha connaidhean-fosail salach agus chan eil iad math dhan A h-uile nì fiosaigeach mu thimcheall oirnn air an Talamh, nam measg a h-uile nì beò agus neo-bheò.. Nuair a tha connaidhean-fosail gan losgadh, bidh carbon dà-ogsaid ga chruthachadh agus bidh sin a' glacadh teas bhon Ghrèin ann an àile na Talmhainn. Seo fear dhe na h-adhbharan airson Teòthachd chuibheasach na Talmhainn a' dol suas air sgàth ghasaichean taigh-glainne a' dol mu sgaoil san àԲԱ nuair a bhios daoine a' losgadh chonnaidhean-fosail..
Tha gasaichean eile cuideachd gan leigeil mu sgaoil agus ag adhbharachadh truailleadh a tha dona dha ar slàinte agus do nithean beò eile. Faodaidh aoidionan ola agus A' toirt a-mach ola agus gas a tha glacte ann an creagan fon talamh le bhith a' stealladh lionn a-steach dhan chreig aig bruthadh mòr. talamh agus uisge a thruailleadh agus cron a dhèanamh air fiadh-bheatha.
- Faodaidh iad a bhith cunnartach
Faodaidh obair air crainn-ola agus crainn-gas a bhith cunnartach. Faodaidh tubaistean daoine a mharbhadh no a leòn.
Buannachdan agus eas-bhuannachdan chonnaidhean-fosail
Buannachdan
Tha e saor connaidhean-fosail atharrachadh gu lùth agus tha iad earbsach. Nì iad lùth fad na h-ùine, agus nuair a thèid ola, gas no gual a lorg, mar as trice bidh uireadan mòra ann.
Bidh iad a' cur ri tòrr rudan feumail a dhèanamh, mar eisimpleir rudan air an dèanamh bho stàilinn agus a' mhòr-chuid de phlastaigean.
Gabhaidh connaidhean-fosail an stòradh agus an giùlan. Tha seo a' ciallachadh gu bheil e furasta an cleachdadh mar chonnadh do à agus carbadan eile, no airson taighean anns nach eil dealan a theasachadh.
Eas-bhuannachdan
Tha connaidhean-fosail salach, agus nuair a thèid rudan ceàrr, faodaidh iad truailleadh adhbharachadh a tha dona dhan àԲԱ. Faodaidh ola dòrtadh, agus gas aoidion, agus am muir, an costa, an talamh no aibhnichean a thruailleadh. Faodaidh seo fiadh-bheatha a mhilleadh no a mharbhadh.
Tha e cunnartach a bhith a' faighinn cuid de chonnaidhean-fosail. Tha iomadh eisimpleir ann de thubaistean ann am mèinnean-guail agus air crainn-ola a leòn agus a mharbh luchd-obrach.
Tha connaidhean-fosail neo-ath-nuadhachail agus mar sin, nuair a chleachdas sinn iad, teirigidh iad.
Tha losgadh chonnaidhean-fosail dona dhan àԲԱ agus 's e fear dhe na rudan as motha a tha a' cur ri An t-atharrachadh san t-sìde àbhaistich (teòthachd, gaoth, uisge, msaa) air an Talamh thar ùine mhòr. Tha a' ghnàth-shìde air a bhith ag atharrachadh riamh ann an eachdraidh na Talmhainn, ach tha atharrachadh na gnàth-shìde san latha an-diugh a-mach air àrdachadh san teòthachd chruinneil..
Tha losgadh chonnaidhean-fosail a leigeil truailleadh èadhair mu sgaoil. Tha seo dona dha ar slàinte, (gu h-àraid do dhaoine air bheil an sac no tinneas-cridhe). Tha e cuideachd dona do shlàinte bheathaichean.
neo-ath-nuadhachail - Tha stòrasan nàdarra nach urrainn dhuinn ath-nuadhachadh nuair a theirigeas iad neo-ath-nuadhachail. Tha seo a' ciallachadh gu bheil uiread shònraichte dhiubh air an Talamh. Tha connaidhean-fosail, mar gual, ola agus gas nan goireasan neo-ath-nuadhachail.
creag ghrùideach - Creag air a dèanamh nuair a tha grùid, mar gainmheach, poll agus molagan a' dol nam fillidhean. Thar ùine, bidh na fillidhean air an ùٳ fo bharrachd is barrachd fillidhean de ghrùid. Mu dheireadh, bidh teas agus bruthadh ag atharrachadh nam fillidhean gu bhith nan creag. Faodaidh creag ghrùideach a bhith air a cruthachadh ann am fàsaichean, lochan, aibhnichean agus cuantan.
atharrachadh na gnàth-shìde - An t-atharrachadh san t-sìde àbhaistich (teòthachd, gaoth, uisge, msaa) air an Talamh thar ùine mhòr. Tha a' ghnàth-shìde air a bhith ag atharrachadh riamh ann an eachdraidh na Talmhainn, ach tha atharrachadh na gnàth-shìde san latha an-diugh a-mach air àrdachadh san teòthachd chruinneil.
blàthachadh na cruinne - Am meudachadh ann an teòthachd chuibheasach na Talmhainn. Tha e air adhbharachadh le barrachd ghasaichean taigh-glainne, mar carbon dà-ogsaid, anns an àile. Bidh na gasaichean sin a' glacadh teas bhon Ghrèin.
eimiseanan carbon - Seo nuair a tha carbon air a leigeil mu sgaoil a dh'àile na talmhainn far am bi e a' cur ri atharrachadh na gnàth-shìde.
carbon dà-ogsaid - 'S e gas carbon dà-ogsaid a th' ann am mu thrì chairteil de dh'eimiseanan carbon. Faodaidh seo fuireach san àile airson còrr is ceud bliadhna.
meatan - 'S e gas meatan a th' ann am mun chòigeamh cuid de dh'eimiseanan carbon. Bidh meatan a' fuireach san àile airson timcheall air deich bliadhna.
truailleadh èadhair - Gasaichean agus mìrean, (a leithid dust no ceò) san èadhair a dh'fhaodas an àԲԱ, lusan, beathaichean agus slàinte dhaoine a mhilleadh.
seòmar losgaidh – Àite dùinte sa bheil connadh air a losgadh.
lùth ceimigeach - Tha connaidhean-fosail air an dèanamh de dhiofar cheimigean nàdarra a bhios a' stòradh tòrr lùth. Faodaidh iom-obrachadh ceimigeach, mar losgadh, an lùth seo a leigeil mu sgaoil airson gun cleachd sinn e.
tuirbin – Tha crann agus lannan, a bhios ag atharrachadh gluasad gu lùth, air tuirbin sìmplidh. Mar as trice, bidh èadhar no uisge a' putadh nan lannan agus a' tionndadh a' chrainn. Tha tuirbinean air an cleachdadh gus gineadair a thionndadh.
gineadair - Inneal airson dealan a dhèanamh. Nuair a thèid ceann a' ghineadair a thionndadh, tha an lùth seo air atharrachadh gu lùth dealain.
Dèan postair ìmpidheach a sheallas do bheachd air connaidhean-fosail
Dè do bheachd air connaidhean-fosail? A bheil thu ag aontachadh ri ar cleachdadh dhiubh no nach eil?
Bi cinnteach gun dèan thu liost dhe na buannachdan no na h-eas-bhuannachdan airson argamaid làidir a dhèanamh.
More on Bunan lùtha is seasmhachd
Find out more by working through a topic
- count6 of 13
- count7 of 13
- count8 of 13
- count9 of 13
