19/11/2004
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 281
Duration: 05:34
Litir 281: Fèill-Mà rtainn
Tha Fèill-Mà rtainn dìreach air a dhol seachad airson bliadhna eile. Chan eil fhios agam a bheil Fèill-Mà rtainn a’ ciallachadh mòran dhuibh. Dhomhsa tha i tlachdmhor, oir bidh fèis sgeulachdan ann aig an à m seo a h-uile bliadhna ann an Siorrachd Rois, le sgeulaichean matha ann bho air feadh Alba agus eadhon bho dhùthchannan eile.
Ach do chroitearan na h-Alba, anns an naoidheamh linn deug, cha robh Fèill-Mà rtainn tlachdmhor idir. B’ e sin an t-à m as t-fhoghar nuair a bha aca ri mà l a phà igheadh. Anns na ceithir ficheadan dhen linn sin, bha am mà l aig ìre mhì-reusanta aig à m nuair a bha daoine bochd, agus nuair a bha cuid de dh’uachdarain air fearann a thoirt air falbh bho chroitearan. Cha robh còraichean aig croitearan fon lagh, agus bha iad feargach.
Mun à m sa, ann am meadhan na Samhna, o chionn sia fichead bliadhna, nochd bà ta-smùid aig Mac a’ Bhriuthainn far costa an Eilein Sgitheanaich. Mar bu trice, cha bhiodh sin annasach. Ach an turas seo, bha e annasach, oir bha am bà ta ann airson ’s gum biodh à iteachan-fuirich ann do chuid a bha a’ tadhal air an eilean.
Bidh sibh mothachail gu bheil gainnead de dh’à iteachan-fuirich na trioblaid aig à m a’ Mhòid Nà iseanta, mar eisimpleir ann an Leòdhas. ’S e aon fhuasgladh bà ta mòr a thoirt ann, anns a bheil seòmraichean-cadail. Ach cha robh mòd anns an Eilean Sgitheanach as t-fhoghar ochd ceud deug, ochdad ’s a ceithir (1884).
Bha bà ta Mhic a’ Bhriuthainn, air an robh an “Locheil” mar ainm, anns an sgìre sin an cois dà bhà ta eile. Bha tè dhiubh a’ giùlain trì cheud saighdear-mara. Agus bha an tè eile armaichte le gunnaichean mòra. Agus bha an Locheil gu bhith na à ite-fuirich do dh’fheachd de phoilis. B’ e seo à m ar-a-mach nan croitearan, agus bha na h-ùghdarrasan airson an t-ar-a-mach a cheannsachadh.
Chan e nach robh à iteachan-fuirich gu leòr air tìr, anns an Eilean Sgitheanach. Bha. Ach dhiùlt òstairean an eilein cead do na poilis fuireach anns na taighean-òsta aca. Agus chaidh an “Locheil” don eilean. Ach nuair a dh’ionnsaich an criubha dè dìreach a bha romhpa, leig a’ chuid a bu mhò aca an dreuchdan dhiubh. Bha an sgiobair nam measg.
’S ann air na croitearan air oighreachd Chille Mhoire a bu mhò a bha na saighdearan-mara ag amas. Bha na h-ùghdarrasan an dòchas gun gabhadh na croitearan eagal, is gum pà igheadh iad am mà l. Ach cha do ghabh iad eagal. Agus cha mhòr gun do phà igh duine a mhà l air an oighreachd sin aig Feill-Mà rtainn. Agus bha sin fìor ann am mòran à iteachan san Eilean Sgitheanach. B’ iad sin gaisgich an fhearainn.
Thug na gaisgich sin buaidh air poileataics na h-Alba goirid às dèidh sin. Bha na tagraichean a bha taiceil do na croitearan gu math soirbheachail anns an taghadh nà iseanta ann an ochd ceud deug, ochdad ’s a còig (1885). Agus bhrosnaich a’ bhana-bhà rd ainmeil, Mà iri Mhòr nan Òran, na Gà idheil gus taic a thoirt dhaibh. Seo na sgrìobh i anns an dà n Brosnachadh nan Gà idheal:
Cuiribh TeĂ rlach suas le aighear
’S deagh MhacPhà rlain suas le caithreim;
Cuiribh Aonghas suas le buaidh
Air ceann an t-sluaigh far ’n d’ fhuair e aran.
Cò bh’ ann an Teà rlach, MacPhà rlain is Aonghas? Uill bha Teà rlach Friseal Mac an Tòisich a’ seasamh airson Siorrachd Inbhir Nis, agus bha Aonghas Sutharlanach a’ seasamh ann an Cataibh. Agus MacPhà rlain? B’ esan Dòmhnall Horne MacPhà rlain agus cluinnidh sibh tuilleadh mu dheidhinn anns an ath-litir.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-chĂ nain na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.