17/12/2004
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 285
Duration: 04:58
Litir 285: Aibidil GĂ idhlig na h-Alba agus aibidil GĂ idhlig na h-Ăireann
An do mhothaich sibh gu bheil diofar ann eadar aibidil GĂ idhlig na h-Alba agus aibidil GĂ idhlig na h-Ăireann. Ma choimheadas sibh ann am faclairean, chĂŹ sibh gu bheil barrachd litrichean ann an aibidil nan Ăireannach na tha ann an aibidil nan Albannach.
Bidh fios agaibh gu bheil ochd litrichean deug anns an abidil GhĂ idhlig. âS iad an fheadhainn a tha ann an aibidil na Beurla nach eil againne: J, K, Q, V, W, X, Y agus Z. Ach seallamaid mionaid air aâ GhearrfhoclĂłir Gaeilge-BĂ©arla aig Ă DĂłnaill. Tha faclan aigesan aâ tĂČiseachadh le J â mar eisimpleir, jabaireacht (airson jobbing) agus jacaĂ (airson jockey).
âS e a thâ annta faclan a thĂ inig bhon Bheurla. Chan eil mĂČran dhiubh ann oir tha aâ Ghaeilge air dĂšiligeadh ri faclan de a leithid mar as trice anns an aon dĂČigh san do dhĂšilig aâ GhĂ idhlig riutha. Uaireannan tha sinn aâ cur I far am biodh an J ann am Beurla. Mar eisimpleir â am facal jubilee. Ann an Ăirinn, âs e iubhaile; ann an Alba canaidh sinn iubailidh. Tillidh sinn don fhacal iubailidh ro dheireadh na Litreach.
Chan eil dad aig Ă DĂłnaill fo K, ach tha fo Q â dĂ rud â quinĂn (airson quinine) agus quionĂłl (airson quinol). Tha dĂ dhuilleig aige de rudan fo V, leithid verteabra is vĂreas. Chanamaid ann an Alba cnamh droma agus bhĂŹoras, le âbhâ aig an toiseach, aâ seasamh airson fuaim aâ âvâ. Fo Y, tha Y-chrĂłmosĂłm aige; bidh sinne ag rĂ dh cromosom Y, agus tha rudan mar zĂș le âzâ aige (airson zoo) â facal a tha sinne aâ litreachadh le âsâ â sĂč.
CĂČ chruthaich an siostam as fheĂ rr â na h-Ăireannaich no na h-Albannaich? Uill, bidh a bheachd aig gach duine air sin. âS dĂČcha gu bheil an siostam Ăireannach nas onaraiche a thaobh fuaimneachadh. Air an lĂ imh eile, âs dĂČcha gu bheil aâ GhĂ idhlig Albannach aâ dĂšanamh glĂšidheadh a bharrachd air dualchas aâ chĂ nain.
Ach bidh sibh aâ mothachadh gun do leig mi Ă s aon litir bhon aibidil â X. Oir tha facal GĂ idhlig aâ tĂČiseachadh le âxâ â x-ghath airson x-ray. Tha an aon rud aig na h-Ăireannaich. âS dĂČcha gum bu chĂČir dhuinn aideachadh a-nise gu bheil naoi litrichean deug anns an aibidil againn!
Tha mi airson tilleadh don litir V. Ciamar a sgrĂŹobhas sin Victoria? Uill, chithear an dĂ chuid bho linn na BĂ nrigh fhĂšin â le V no Bh aig an toiseach. Tha mi dĂŹreach air leabhar a chur a-mach mu dhualchas GĂ idhlig Inbhir Nis agus nuair a bha mi aâ dĂšanamh rannsachadh air a shon, lorg mi dealbh a chaidh a thogail air an dĂ rna lĂ fichead dhen Ăgmhios, ochd ceud deug, naochad âs a seachd (1897). Bâ e sin Iubailidh Daoimein na BĂ nrigh agus bha bratach air Taigh aâ Bhaile air an robh an teachdaireachd: âFhad âs a mhaireas Clach na CĂčdainn, mairidh cliĂč Victoria air chuimhneâ. âS e Clach na CĂčdainn clach Ă rsaidh ainmeil ann an Inbhir Nis. Bha ainm na bĂ nrigh air a litreachadh le V.
Ach nuair a bha aâ BhĂ nrigh ann an Ros an Iar fichead bliadhna roimhe sin, chaidh a turas a chomharrachadh le snaigheadh air clach faisg air Taigh-ĂČsta Loch Ma-Ruibhe. Bha e ann an GĂ idhlig: âAir an dara latha-deug deth mhios meadhonach an fhoghair, 1877, thainig Ban-Righ Bhictoria a dhâfhaicinn Loch-Maruibhe, agus nan criochan muân cuairtâŠâ Bha ainm na BĂ nrigh air a litreachadh an sin le Bh. Bidh sibh aâ mothachadh nach eil an t-ainm aâ leantainn na riaghailt litreachaidh â âleathann ri leathann is caol ri caolâ, ach âs e ceist eile a tha sin!
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-chĂ nain na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.