13/05/2005
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 306
Duration: 05:36
Litir 306: Ceit Eilidh
Anns an Litir mu dheireadh, bha mi ag innse dhuibh mun dotair ann am Poll Iùbh ann an Siorrachd Rois o chionn timcheall air ochdad bliadhna. ’S e Miss Rees a bh’ oirre, agus ’s e am fear a bha ga moladh ann am bà rdachd – Iain Dubh Mac Dhòmhnaill ’ic Iain, a bhuineadh don sgìre ach a bha a’ fuireach ann am Brisbane, ann an Astrà ilia. Co-dhiù, chan e Miss Rees a-mhà in a bha comasach air leigheas a dhèanamh air duine bochd aig an à m ud, a rèir na sgrìobh Iain. Sgrìobh e òran do bhrochan.
Bha Coinneach Cemp agus a bhean, Ceit Eilidh, a’ fuireach anns an sgìre. Thug iad cuireadh do dh’Iain agus a bhean beagan là ithean a chur seachad còmhla riutha. Bha Coinneach agus bean Iain cà irdeach do chèile. Air a’ chiad oidhche, ge-tà , dh’fhàs Iain tinn le fuachd. Cha robh cà il aige airson bracaist agus bha e uile gu lèir trom-inntinneach. Smaoinich e air cur a dh’iarraidh an dotair.
Ach an à ite sin, chuir Ceit gu leabaidh e, chuir i plangaidean air, agus thug i brochan dha. Anns a’ mhadainn air an là rna-mhà ireach, bha Iain slà n fallain a-rithist. Bha e a-riamh a’ cumail a-mach gur e am brochan a rinn an leigheas air agus sgrìobh e òran mu dheidhinn. Seo beagan dheth:
Am brochan luachmhor milis a fhuair mi bho Cheit Eilidh,
Chuir e fuachd air theicheadh fad’ a-mach à m’ fheòil.
Brochan bean Mhic Chemp, a’ bhean à lainn chòir,
Chuir e fuachd gun dà il dhìom, ’s tha mi slà n gu leòr,
Brochan bean Mhic Chemp, a’ bhean à lainn chòir.
Bha e slĂ inteil sĂąghar, thug e neart is lĂąths dhomh,
’S chuir e spionnadh ùr a-steach nam chùislean breòit’.
Brochan bean Mhic Chemp, a’ bhean à lainn chòir,
Chuir e fuachd gun dà il dhìom, ’s tha mi slà n gu leòr,
Brochan bean Mhic Chemp, a’ bhean à lainn chòir.
Dè tha brochan a’ ciallachadh an seo? Bidh cuid a’ gabhail brochan air porridge. Ach, anns a’ cheann a tuath, ’s e lite a chanas daoine mar as trice airson porridge.
Ann a sin, tha brochan, nuair a thathar a’ bruidhinn air biadh co-dhiù, a’ ciallachadh thin gruel – stuth air a dhèanamh le min-choirce agus uisge goileach. Agus tha Iain a’ cumail a-mach gun do rinn sin an leigheas air.
Bha mi airson a bhith cinnteach mu dheidhinn sin agus chaidh mi don fhaclair dhualchainnteach aig Roy Wentworth nach maireann. Bha Roy mion-eòlach air Gà idhlig Gheà rrloch. Agus tha am faclair aige a’ dearbhadh gur e lit a chanas muinntir na sgìre sin ri porridge.
An dèidh uisge mòr trom a dh’fhà gas an talamh bog fliuch, canaidh muinntir Gheà rrloch mu dheidhinn leas air cùl an taighe, “tha e cho fliuch, tha e coltach ri poit lit.” Tha e cho fliuch, tha e coltach ri poit lit.
Agus seo agaibh seanfhacal às an sgìre sin, anns a bheil lite air ainmeachadh. Ma tha sibh fireann, òg agus gun fheusag, tha mi an dòchas nach gabh sibh dragh. Ged a tha feusag ormsa, chan eil mi ag rà dh gu bheil mi ag aontachadh ris an t-seanfhacal! Co-dhiù seo e: Lite gun salann is balach gun fheusag, an dà rud as bliaine a th’ ann. Lite gun salann is balach gun fheusag, an dà rud as bliaine a th’ ann.
Uill, nuair a tha mi ag rà dh nach eil mi ag aontachadh ris, tha mi ag aontachadh gu tur ris a’ chiad phà irt. Cha chuirinn lite gun salann faisg air mo bheul. Ach lite le salann – is, feumaidh mi aideachadh, siùcar donn – chan fhaighear nas fheà rr!
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
extremely knowledgeable.
Abairtean na seachdaine: ’S e Miss Rees a bh’ oirre: she was called Miss Rees; chan e X a-mhà in a bha comasach air leigheas a dhèanamh: it wasn’t only X that was capable of healing, curing; beagan là ithean a chur seachad còmhla riutha: to spend a few days with them; dh’fhàs Iain tinn le fuachd: John became unwell with a cold; bha e uile gu lèir trom-inntinneach: he was extremely low in spirits; smaoinich e air cur a dh’iarraidh an dotair: he considered sending for the doctor; bha e a-riamh a’ cumail a-mach: he always maintained; chuir e fuachd air theicheadh: it caused the cold to flee; fad’ a-mach à m’ fheòil: far from my flesh; chuir e fuachd gun dà il dhìom: it put the cold from me without delay; thug e neart is lùths dhomh: it gave me strength and energy; min-choirce agus uisge goileach: oatmeal and boiling water; tha mi an dòchas nach gabh sibh dragh: I hope you won’t get annoyed; cha chuirinn lite gun salann faisg air mo bheul: I wouldn’t put porridge without salt close to my mouth; feumaidh mi aideachadh: I must admit; chan fhaighear nas fheà rr: better will not be got (ie you can’t beat it!)
Puing-chĂ nain na seachdaine
Puing-chà nain na seachdaine: chan eil mi ag rà dh gu bheil mi ag aontachadh ris an t-seanfhacal: I am not saying that I agree with the proverb. Are you comfortable with the t- in front of seanfhacal here? Do you recognise it as the dative singular case, following the simple preposition ri? It is important to try to get this correct as ris an seanfhacal, with the “s” sounded rather than the “t” sounds wrong to the ear. Basically the rule is that if the (singular) noun following the preposition starts with an “s”, it is preceded by a t-. The exceptions to the rule are where the s is followed by one of four consonants, and they are easy to pick – they are the ones where it is virtually impossible to make the sound of a “t” followed by that consonant ie sg, sm, sp or st. Thus while we say anns an t-srà id, or air an t-slaod, we would say anns an sgoil (not an t-sgoil), air an spùinneadair (not an t-spuinneadair) and às an stèisean (not an t-stèisean).
Seanfhacal na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.