29/06/2007
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 417
Duration: 05:05
Litir 417: Eilean Mhanainn
Nuair a bha mi ann an Eilean Mhanainn na bu trĂ ithe dhen bhliadhna sa, âs iomadh duine a thuirt rium, âCuin a tha na h-eileanan agaibh â eileanan taobh siar na h-Alba â aâ dol a thighinn for smachd a-rithist?â Bha ball na pĂ rlamaid aca am measg na thuirt sin rium. Chan eil mi eadhon cinnteach an robh e fhĂšin is cĂ ch ri fealla-dhĂ . Tha mĂČran anns an eilean â co-dhiĂč an fheadhainn aig a bheil Ăčidh ann an eachdraidh is dualchas â aâ toirt spĂšis do na seann cheanglaichean eadar an dĂ rĂŹoghachd.
Ged a tha ceanglaichean do dhâĂirinn cuideachd â agus do Shasainn âs aâ Chuimrigh â thĂ inig e a-steach orm gur ann le Alba a tha na seann cheanglaichean as lĂ idire. Chan e a-mhĂ in na cĂ nanan a tha gar toirt dlĂčth ri chĂšile, ach cuideachd na ceanglaichean a chaidh a thogail ri linn nan Lochlannach.
Thathar aâ smaoineachadh gun do nochd aâ GhĂ idhlig â no Gaelg â ann an Eilean Mhanainn anns aâ chĂČigeamh linn no mar sin. Bha an cĂ nan is cultar lĂ idir gu leĂČr airson seasamh an aghaidh buaidh nan Lochlannach â a rĂ inig an t-eilean aig toiseach an naoidheamh linn. ThĂ inig GĂ idheal is Gall cĂČmhla agus thathar aâ smaoineachadh gun robh na h-uaislean dĂ -chĂ nanach airson Ăčine mhĂČr. Cha robh ach GĂ idhlig, ge-tĂ , aig na daoine bochda.
Thug na Lochlannaich buaidh mhĂČr air siostam poilitigeach an eilein, ach cha tug iad uiread buaidh air aâ chĂ nan. Tha nas lugha fhaclan-iasaid Lochlannach ann an GĂ idhlig Eilean Mhanainn na tha sa GhĂ idhlig againn fhĂšin. Tha grunn ainmean-Ă ite Lochlannach ann, ge-tĂ . Tha ainm baile Laxey, mar eisimpleir, aâ tighinn bhon aon fhreumh ri Lacasaigh ann an LeĂČdhas â aâ ciallachadh âabhainn aâ bhradainâ.
Tha baile gu tuath air Laxey air a bheil Ramsey â Ă ite eile le ainm Lochlannach. Thathar aâ smaoineachadh gu bheil e co-cheangailte ris an lus ris an canar creamh ann an GĂ idhlig na h-Alba â wild garlic. Nise, ann am Beurla, âs e aon ainm air an lus seo â ramsons â agus bha ainm car coltach ri sin aig na seann Lochlannaich.
Uill, cha bhiodh sin ro choltach mar mhĂŹneachadh air Ramsey â ach a-mhĂ in airson aon rud. Tha allt ann am meadhan aâ bhaile â a tha a-nise aâ sruthadh fon talamh â air a bheil ann an GĂ idhlig an eilein â Strooan ny Craue â sin sruthan no allt aâ chreamha. âS dĂČcha gun do dhâeadar-theangaich na Lochlannaich ainm an uillt don chĂ nan aca fhĂšin agus gur ann Ă sin a thĂ inig an t-ainm Ramsey.
Tha an t-uabhas de dhâainmean cinnidh ann an Eilean Mhanainn aâ tighinn bhon GhĂ idhlig, ged nach eil sin follaiseach do dhâAlbannach anns aâ chiad dol a-mach. Dhâatharraich Mac anns na h-ainmean gu tric gu dĂŹreach C â no san latha an-diugh C, K agus
Q. Mar eisimpleir, thĂ inig Kermode bho MacDhiarmaid, Quarry bho MacGuaire agus Kissack bho MacĂosaig.
Anns an aonamh linn deug, bha Eilean Mhanainn aig ceann rĂŹoghachd air an robh RĂŹoghachd Mhanainn is nan Eilean. Bâ iad na h-eileanan sin â an fheadhainn far chosta siar na h-Alba. Ged a bha ceudan de dhâeileanan ann, bhathar aâ tomhas â airson adhbharan rianachd â gun robh trithead âs a dhĂ ann, le Eilean Mhanainn aig cridhe poilitigeach na rĂŹoghachd.
Bâ e pĂ rlamaid nan eilean Tinvaal â no Tynwald â facal a tha aâ ciallachadh âpĂ rlamaidâ ann an Lochlannais. âS ann Ă s a sin a thĂ inig an t-ainm-Ă ite Beurla a thâ air Inbhir Pheofharain â Dingwall. Tha Tinvaal fhathast aâ dol â agus tha na Manainnich ag rĂ dh le moit gur e a thâ innte aâ phĂ rlamaid as fhaide a mhair â gun bhriseadh sam bith â air an t-saoghal.
Faclan na Litreach
Abairtean na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach
GnĂ ths-cainnt na Litreach
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.