Main content

Litir do Luchd-ionnsachaidh 1219

Litir do Luchd-ionnsachaidh le Ruairidh MacIlleathain. Litir Ă ireamh 1219. Roddy Maclean reads this week's letter for GĂ idhlig learners.

Available now

5 minutes

Last on

Sun 27 Nov 2022 13:55

Clip

Litir 1219: Fionnladh Dubh agus na Ceatharnaich

Fada air ais, ann an Litir fichead ÊŒs a h-ochd (28), rinn mi aithris air Fionnladh Dubh MacRath. Bha e car ainmeil ri a linn fhĂšin. Bha e na gheamair o chionn ceudan bhliadhnaichean anns an sgĂŹre eadar Cinn t-SĂ ile, Cill Fhaolain, Gleann Afraig agus Gleann Canaich.

An-diugh, tha mi airson sgeul eile innse dhuibh mun dearbh dhuine – Fionnladh Dubh nam Fiadh, mar a chanadh daoine ris. Chan e a-mhàin geamair a bh’ ann. Bha e cuideachd na thuathanach. Bha e fhùin agus a bhean a’ fuireach ann an àite ris an canar Coille Rìgh ann an Gleann Eilcheig ann an Cinn t-Sàile.

Feasgar a bha seo, chaidh Fionnladh a-mach a choimhead air a chrodh. Bha feadhainn dhiubh air a dhol a dhĂŹth. Bha fios aig Fionnladh cĂČ a bu choireach – ceatharnaich Ă  Loch Abar a bhiodh a’ togail creach.

Chaidh Fionnladh Ă s an dĂšidh. RĂ inig e air an oidhche iad. Bha na ceatharnaich uile nan cadal. Mharbh Fionnladh iad. Dh’fhalbh e dhachaigh le a chrodh. Bha e an dĂČchas nach fhulaingeadh e creach mar sin a-rithist fhad ÊŒs a bu bheĂČ e.

Chaidh na seachdainean seachad ÊŒs na seachdainean seachad, agus bha cĂčisean a’ dol gu math do Fhionnladh. Ach latha a bha seo, bha e a’ saodachadh a chruidh don aonach. ÊŒS e sin a chanas muinntir na sgĂŹre sin ris a’ mhonadh far am bi crodh ag ionaltradh – an t-aonach. 

Dh’fhĂ s e sgĂŹth agus ghabh e fois airson greis. Chunnaic e triĂčir fhear a’ teĂ rnadh a-bhĂ n leis an aonach. Bha iad a’ tighinn ga ionnsaigh agus bha fios taghta aige nach buineadh iad don Ă ite. Bha amharas aige gur e luchd-tĂČir a bh’ annta is gun robh iad a’ dol a thoirt tĂČrachd a-mach. Shuidh e far an robh e.

Thàinig iad thuige. Thuirt fear dhiubh ris, ‘Coigreach a th’ annad san àite seo?’

‘O, chan e,’ fhreagair Fionnladh. ‘Bidh mi gu tric anns an àite seo.’

‘A bheil thu eĂČlach air fear ris an can iad “Fionnladh Dubh nam Fiadh”?’ thuirt a’ chiad fhear.

‘O tha,’ dhearbh Fionnladh. ‘Tha mi na mo bhuachaille aige.’

Cha robh a dhĂŹth air na spĂčinneadairean ach sin. Dh’iarr iad air Fionnladh an toirt gu dachaigh a mhaighstir. ‘Uill, gabhaibh mo leisgeul,’ arsa Fionnladh, ‘ach tha mi rudeigin ciorramach agus tha mi slaodach air mo chasan.’

‘Hut,’ arsa fear de na coigrich, ‘cobhairidh sinne thu.’ Rinn iad cobhair air agus mu dheireadh ràinig iad taigh Fhionnlaidh. Chomharraich Fionnladh an taigh. Bha a bhean aig an doras. Feumaidh gun do rinn Fionnladh comharra air choreigin dhi. Thuig i gun robh na coigrich ann airson an duine aice a mharbhadh.

‘Nach tig sibh a-steach,’ thuirt i riutha. ‘Gheibh sibh biadh.’

‘Tha sinn coma mu bhiadh, tha sinn a’ coimhead airson fear an taighe,’ thuirt fear dhen triĂčir. ‘A bheil e a-staigh?’

‘Tha e a-staigh,’ fhreagair ise, ‘ach chan eil e a’ cumail gu math. Cha do dh’ùirich e fhathast.’ Bha i a’ cur biadh air a’ bhĂČrd airson aire nan daoine a chumail. Nuair nach robh iad a’ coimhead oirre, chuir i bogha is saigheadan a-mach air an uinneig. Bha Fionnladh a’ feitheamh air an taobh a-muigh.

Chaidh Fionnladh don doras leis a’ bhogha is saigheadan agus mharbh e an triĂčir am broinn an taighe. Agus sin mo stĂČiridh mu Fhionnladh Dubh nam Fiadh.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: Fionnladh Dubh MacRath: Black Finlay MacRae; spĂčinneadairean: raiders; ciorramach: disabled.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: ri a linn fhĂšin: in his own day; bha e na gheamair: he was a gamekeeper; eadar Cinn t-SĂ ile, Cill Fhaolain, Gleann Afraig agus Gleann Canaich: between Kintail, Killilan, Glen Affric and Glen Cannich; bha e fhĂšin agus a bhean a’ fuireach ann an Gleann Eilcheig: he and his wife were living in Glen Elchaig; bha feadhainn dhiubh air a dhol a dhĂŹth: some of them had gone missing; cĂČ a bu choireach: who was responsible; ceatharnaich Ă  Loch Abar a bhiodh a’ togail creach: caterans from Lochaber who would plunder cattle; chaidh na seachdainean seachad ÊŒs na seachdainean seachad: many many weeks went past (this is the idiom the storyteller used); ÊŒs e sin a chanas muinntir na sgĂŹre ris a’ mhonadh far am bi crodh ag ionaltradh: this is what the people of the area call the high country where cattle graze; chunnaic e triĂčir fhear a’ teĂ rnadh a-bhĂ n leis an aonach: he saw three men descending from the hill; bha iad a’ tighinn ga ionnsaigh: they were coming towards him; bha fios taghta aige nach buineadh iad don Ă ite: he well knew that they did not belong to the area; bha amharas aige gur e luchd-tĂČir a bh’ annta: he suspected they were avengers; gun robh iad a’ dol a thoirt tĂČrachd a-mach: that they were going to exact revenge; thĂ inig iad thuige: they came to him; coigreach a th’ annad san Ă ite seo?: you’re a stranger in this place?; tha mi na mo bhuachaille aige: I’m a cowherd for him; cobhairidh sinne thu: we’ll help you; feumaidh gun do rinn X comharra air choreigin: X must have made some sign or other; bha i a’ cur biadh air a’ bhĂČrd airson aire nan daoine a chumail: she was putting food on the table to retain the men’s attention; leis a’ bhogha is saigheadan: with the bow and arrows; mharbh e an triĂčir am broinn an taighe: he killed the three men inside the house.

Puing-chĂ nain na Litreach

Puing-chĂ nain na Litreach: bha e a’ saodachadh a chruidh don aonach: he was driving the cattle to the hill pastures. This story was collected by Calum Iain Maclean from John Finlayson of Drumbuie in Lochalsh. The storyteller actually explains in the story that the local term for hill pasture is ‘aŽÇČÔČ賊łó’.

GnĂ thas-cainnt na Litreach

GnĂ thas-cainnt na Litreach: nach fhulaingeadh e creach mar sin a-rithist fhad ÊŒs a bu bheĂČ e: that he would never suffer a plundering like that again as long as he lived.

Broadcast

  • Sun 27 Nov 2022 13:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast