18/03/2018
Tha Ruairidh MacIlleathain air ais le Litir do Luchd-ionnsachaidh na seachdain sa. Litir Ă ireamh 974.
Last on
Corresponding Litir Bheag
An Litir Bheag 670
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 974
Duration: 05:00
Litir 974: Na Ceiltich (5)
Yan, tyan, tethera, methera, pimp, sethera, lethera, hovera, dovera, dick. Bha mi aâ cunntadh gu deich â ach dĂš an cĂ nan a bhâ ann? Canaidh mi a-rithist e, ach leanaidh mi an uair sin gu ceithir-deug. Yan, tyan, tethera, methera, pimp, sethera, lethera, hovera, dovera, dick, yanadick, tyanadick, tetheradick, metheradick.
           Tha e car coltach ri Cuimris ÊŒs dĂČcha. Co-dhiĂč, tha pimp aâ ciallachadh âcĂČigâ ann an Cuimris agus sa chĂ nan seo. Agus chan eil e gu tur eucoltach ris aâ GhĂ idhlig â yan, a h-aon, yanadick, a h-aon-deug. ÊŒS e seo an dĂČigh anns am biodh tuathanaich gu traidiseanta aâ cunntadh an cuid chaorach ann am Cumbria.
           Tha daoine ag argamaid mu thĂčs an t-siostaim-chunntaidh seo. Tha cuid ag rĂ dh gun tĂ inig e bho Sheann Lochlannais no bhon t-Seann Bheurla. Ach tha feadhainn eile ag rĂ dh gun robh e air a bhonntachadh nuair a bha Seann Bhreatannais â cĂ nan Ceilteach â aig na daoine. Gu cinnteach, bha an cĂ nan sin aig na daoine fad Ăčine mus dâ fhuair na h-Anglaich lĂ mh-an-uachdair orra.
           Co-dhiĂč, fĂ gaidh mi aon phĂŹos fiosrachaidh eile agaibh an-drĂ sta. Bha mi ag Ăšisteachd ri tĂš aâ cunntadh chaorach ann am bhidio air an eadar-lĂŹon. Bha i aâ cunntadh gu fichead, aâ cur sgĂČr na maide, agus aâ tĂČiseachadh a-rithist is aâ dol gu fichead a-rithist. ÊŒS e siostam ficheadach a bhâ ann. Agus dĂš am facal a bhâ aice airson fichead? Seadh â figgit! Nise tha sin cho coltach ris na cĂ nanan GĂ idhealach! Agus bha i Ă Lincolnshire, seach iar-thuath Shasainn.
           Tha e aâ cur nar cuimhne gu bheil dualchas Ceilteach aig Sasainn cuideachd, ged nach eil e cho follaiseach an-diugh. Agus tha sin gam thoirt gu Rheged. Taobh a-muigh na CĂčirn, na Cuimrigh, agus Shrath Chluaidh, bâ e Rheged an rĂŹoghachd Bhreatannach mu dheireadh ann am Breatainn. Tha mi aâ ciallachadh le sin Breatannach Ceilteach.
           Bha Rheged timcheall far a bheil Cumbria an-diugh. Cumbria â dĂčthaich nan Cuimreach. Chan eil sinn buileach cinnteach cĂ â robh crĂŹochan na dĂčthcha, ach faodaidh sinn a bhith cinnteach gun robh i ann, oir tha i clĂ raichte aig sgrĂŹobhadairean Cuimreach. Tha dĂčil gun robh i aâ dol a-steach gu ceann a deas na h-Alba anns aâ cheann a tuath, agus gu ruige Siorrachd Iorc anns aâ cheann a deas.
           Thathar aâ smaoineachadh gun dâ fhuair an rĂŹoghachd a h-ainm bhon treubh Cheilteach â na Brigantes. Dhâatharraich Brigant gu Breged gu Rheged. ThĂ inig i gu bith Ă s dĂšidh do na RĂČmanaich falbh, timcheall na bliadhna ceithir cheud is caogad (450). Bâ e aâ chiad rĂŹgh aca fear Gwrast.
           Bha Gwrast air a leantainn le a mhac a bu shine â Meirchion. An dĂšidh bĂ s Mheirchion, anns aâ bhliadhna cĂČig ceud, trithead ÊŒs a cĂČig (535), chaidh an rĂŹoghachd a dhĂšanamh na dhĂ leth â Rheged aâ Chinn a Tuath agus Rheged aâ Chinn a Deas. Bâ e Cathair Luail prĂŹomh bhaile na rĂŹoghachd mu thuath.
           Goirid an dĂšidh sin, tha sinn aâ cluinntinn mun rĂŹgh a bâ ainmeile aig Rheged â fear Urien. Bha esan na rĂŹgh anns aâ cheann a tuath. Ach bha nĂ imhdean air gach taobh dheth, gu h-Ă raidh na Berniciaich air an taobh sear, ach cuideachd RĂŹgh Shrath Chluaidh â Breatannach eile â anns aâ cheann a tuath. Tuilleadh air seo an-ath-sheachdain.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: Cuimris: Welsh; Seann Lochlannais: Old Norse; Berniciaich: Bernicians.
Abairtean na Litreach
Abairtean na Litreach: dĂš an cĂ nan a bhâ ann?: what language was it?; canaidh mi a-rithist e: Iâll say it again; leanaidh mi an uair sin gu ceithir-deug: then Iâll continue to fourteen; tha daoine ag argamaid mu thĂčs an t-siostaim-chunntaidh seo: people argue about this counting system; air a bhonntachadh: established; mus dâ fhuair na h-Anglaich lĂ mh-an-uachdair orra: before the Angles came to dominate them; aâ cur sgĂČr na maide: putting a notch in her stick; seach iar-thuath Shasainn: rather than the north-west of England; taobh a-muigh na CĂčirn, na Cuimrigh, agus Shrath Chluaidh: outside Cornwall, Wales and Strathclyde; faodaidh sinn a bhith cinnteach gun robh i ann: we can be sure that it existed; clĂ raichte aig sgrĂŹobhadairean Cuimreach: recorded by Welsh writers; gu ruige Siorrachd Iorc anns aâ cheann a deas: to Yorkshire in the south; thĂ inig i gu bith Ă s dĂšidh do na RĂČmanaich falbh: it came into being after the Romans left; thathar aâ smaoineachadh gun dâ fhuair an rĂŹoghachd a h-ainm: itâs thought that the kingdom got its name; air a leantainn le a mhac a bu shine: followed by his eldest son; chaidh an rĂŹoghachd a dhĂšanamh na dhĂ leth: the kingdom was split in two; bâ e Cathair Luail prĂŹomh bhaile na rĂŹoghachd mu thuath: Carlisle was the capital of the northern kingdom; tha sinn aâ cluinntinn mun rĂŹgh a bâ ainmeile aig Rheged: we hear about Rhegedâs most famous king.
Puing-chĂ nain na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach: In her book âThe Inner Hebrides and their Legendsâ, Otta Swire writes of âa Broadford man, a shepherd at Skeabost in my motherâs childhood, who used to count sheep by âfairy countingâ, or so he told the children.â And his counting system was âyan, tan, tethera, pethera, pimp ...â ie almost identical to the system I gave in the Litir. I do not know if this man was a native of Skye and a Gael, or whether he or his family had originated in the south. Can anyone out there enlighten me? You can email me on rmac@uags.scot.
Gnathas-cainnt na Litreach
Gnathas-cainnt na Litreach: bha nĂ imhdean air gach taobh dheth: there were enemies on all sides of him.
Broadcasts
- Sun 18 Mar 2018 22:30±«Óătv Radio nan GĂ idheal
- Wed 21 Mar 2018 23:00±«Óătv Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.