05/06/2016
Gheibh sinn a-mach mun a' bhĂ rd agus an t-sealgair, Uilleam Righnaoigh. Another story.
Last on
Corresponding Litir Bheag
An Litir Bheag 577
Clip
-
Litir do Luchd Ionnsachaidh 881
Duration: 05:00
Litir 811: Uilleam Ruighe ân Uidhe
An cuala sibh riamh mun bhĂ rd GhĂ idhlig Uilleam Ruighe ân Uidhe? William Gow ann am Beurla. Bha e beĂČ aig deireadh an ochdamh linn deug. Bhuineadh e do Ruighe ân Uidhe ann an Srath SpĂš â seann bhaile-fearainn eadar An Gleann MĂČr agus Obar Neithich. Bha e gu math ainmeil ri a linn, gu h-Ă raidh anns an sgĂŹre far am biodh e aâ sealg â Am Monadh Ruadh. Leis gun robh e na bhĂ rd agus na shealgair, gu tric bhiodh e aâ sgrĂŹobhadh bĂ rdachd mu shealg.
           Uaireannan, bhiodh e ri sealg le cead an uachdarain, gu h-Ă raidh air taobh an iar-thuath aâ Mhonaidh Ruaidh, ann an Rat Mhurchais is Ă iteachan mar sin. Ach bhiodh e ri poidseadh cuideachd, gu h-Ă raidh air taobh eile aâ mhonaidh ann am MĂ rr agus Doire. Bhiodh e aâ togail bothain shĂŹmplidh dha fhĂšin a-muigh sa mhonadh.
           Tha mi aâ dol a leughadh pĂŹosan Ă dĂ n a sgrĂŹobh Uilleam mu dheidhinn sealg nam fiadh anns aâ Mhonadh Ruadh:
Och, gur mi tha muladach                     Â
Sa mhonadh, âs mi leam fhĂšin,
âS mi bhi âtĂ mh an crĂČdhan beag
Bothain âthog mi âm fheum;
Cha robh spaid no tuagh agam,
No ball mun cuairt dom lĂ imh,
Ach aâ bhiodag lĂ idir bharra-chaol
âS ann leatha bhuain mi âm fĂ l.
           Anns an dĂ rna rann, tha Uilleam ag ainmeachadh âaâ Bhan-Ghranndachâ â âthe Grant maidenâ. Tha e aâ ciallachadh a ghunna. âS e an cleachdadh a bhâ aig na GĂ idheil o shean a bhith aâ cur ainm boireann air gunna. ChĂŹ sibh anns an rann seo gun robh pĂčdar â no fĂčdar â aâ ghunna feumail airson teine a chur thuige, agus gun robh i gu math fuar shuas sa mhonadh:
Tha na h-osanan air reothadh orm,
Mun tĂšid aâ cheĂČthag suas,
Tha gaoth is cur is cathadh ann,
âS e gabhail domh sa chluais;
Ach glacaidh misâ Bhan-Ghranndach seo,
A tha nam lĂ imh san uair,
Is fadaidh isâ an teine dhomh,
Le fĂčdar sgeireach cruaidh.
Nise, tha fios againn bho dhĂ n ainmeil eile â âAllt an Lochain Uaineâ â gun do thog Uilleam bothan ri taobh an uillt sin â ann an ceann shuas Gleann Doire. Mu choinneimh sin, air taobh an ear aâ ghlinne, tha an Glas-allt. Ma leanas tu an Glas-allt suas, ruigidh tu mĂČinteach Ă rd. Air an taobh eile dhen mhĂČintich tha an Dubh-ghleann no Dubh-ghleannan, far a bheil coille-ghiuthais nĂ darrach fhathast. Tha Uilleam ag ainmeachadh nan Ă iteachan sin anns aâ cheathramh rann. Mar sin, tha fios againn cĂ â robh e aâ sealg:
âSÂ mur faigh anns aâ Ghlas-allt,
Na fir aigeannach tha bhuam,
Ma ruigeas mi an DĂčbh-ghleannan,
Is brĂ igh nan stĂčc tha shuas;
Siridh mi gu cothromach
Gach coire dhiubh is bruthach,
âS cha chuir mi Ă s a h-aon dhiubh,
Ma dhâfhaodas le gaoth-chuairt.
Bha e aâ poidseadh air fearann a bhuineadh don Mhorair FĂŹobha â Lord Fife, a tha e ag ainmeachadh san dĂ n. Bha e ann cho tric, âs gun robh botal de dhâuisge-beatha aige âfo shop aig bun bruthaichâ. Bhiodh e ga lorg gu furasta oir bha e mion-eĂČlach air na beanntan sin. Seo an rann mu dheireadh:
âS nuair shuidheas mi air socair,
âS gun dosgainn bhith ri luaidh,
Bheir mi lĂ mh air botal
Tha fon t-sop am bun na bruthaich;
âS ma thachras do na companaich
Bhith lĂ imh rium anns an uair,
âLord Fife is damh na crĂČiceâ â
An deoch-slĂ inte thĂšid mun cuairt.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: Ruighe ân Uidhe: Rynuie; Am Monadh Ruadh: The Cairngorms; Rat Mhurchais: Rothiemurchus; muladach: sad; łŠ±đĂČłÙłóČčČ”: small smoke; Gleann Doire: Glen Derry; »ć±đŽÇłŠłó-Čő±ôĂ Ÿ±ČÔłÙ±đ: toast (drink).ÌęÌę
Abairtean na Litreach
Abairtean na Litreach: deireadh an ochdamh linn deug: the end of the 18th Century; seann bhaile-fearainn eadar An Gleann MĂČr agus Obar Neithich: an old farm between Glenmore and Abernethy; gun robh e na bhĂ rd agus na shealgair: that he was a poet and hunter; cead an uachdarain: the landlordâs permission; bhiodh e ri poidseadh: he would go poaching; sa mhonadh, âs mi leam fhĂšin: on the mountain by myself; [aâ] tĂ mh an crĂČdhan beag, bothain âthog mi âm fheum: dwelling in a little pen of a bothy I built in my need; ball mun cuairt dom lĂ imh: a tool around to my hand; aâ bhiodag lĂ idir bharra-chaol: the strong, narrow-pointed dirk; bhuain mi âm fĂ l: I cut the turf; a bhith aâ cur ainm boireann air gunna: to give a gun a feminine name; airson teine a chur thuige: to light a fire; tha na h-osanan air reothadh orm: the hose have frozen on me; tha cur is cathadh ann: it is snowing and blizzarding; [aâ] gabhail d[h]omh sa chluais: assailing me in the ear; fadaidh isâ an teine dhomh, le fĂčdar sgeireach cruaidh: she will kindle the fire for me, with gritty hard powder; na fir aigeannach tha bhuam: the lively ones I want; brĂ igh nan stĂčc tha shuas: the upland of the jutting peaks to the west; cha chuir mi Ă s a h-aon dhiubh, ma dhâfhaodas le gaoth-chuairt: I wonât kill [only] one of them if I might with an eddying wind; fo shop aig bun bruthaich: under a wisp [of grass] at the bottom of a slope; gun dosgainn bhith ri luaidh: without recounting a misfortune; Lord Fife is damh na crĂČice: [a toast to] Lord Fife and the antlered stag.
Puing-chĂ nain na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach: fearann a bhuineadh don Mhorair FĂŹobha: land that belonged to Lord Fife. The lords of Fife were important in medieval Scotland and the title (Earl of Fife) was revived in the 18th Century. Their name appears to be preserved in a very important landmark in the Cairngorms â but not as FĂŹobh or Fife. Their family name was Duff or MacDuibh and it is likely that Scotlandâs second highest mountain, Beinn MacDuibh, commemorates the clan.
GnĂ thas-cainnt na Litreach
GnĂ thas-cainnt na Litreach: Bhith lĂ imh rium anns an uair: to be near to me at that time.
Broadcasts
- Sun 5 Jun 2016 22:30±«Óătv Radio nan GĂ idheal
- Wed 8 Jun 2016 23:00±«Óătv Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.