±«Óãtv

Gwrandewch ar Zonia Bowen

Trawsgrifiad: "Roedd hi'n amser cyffrous i'r iaith Gymraeg - y cyfrifiad wedi bod a'r iaith Gymraeg yn mynd i lawr a Saunders Lewis wedi gwneud y ddarlith ar dynged yr iaith ac wedi dweud i beidio â llenwi unrhyw ffurflen os nad oedd e'n Gymraeg a phethe felly - a dyna oedd y sefyllfa pan aethon ni i fyw yn y Parc.

Er syndod imi fe ges i fy ethol yn ysgrifennydd y gangen. Nawr, sylweddolais i yn syth bod popeth oedd y swyddogion yn ei roi inni y noson y sefydlwyd y gangen yn Saesneg - y cyfansoddiad, roedden nhw'n dangos cylchgronau inni - ±«Óãtv and Country, North Wales Edition, dyddiaduron .... popeth yn Saesneg, dim byd yn Gymraeg. Fel newydd-ddyfodiad doeddwn i ddim yn licio dweud dim byd ar y pryd, jyst yn derbyn y drefn. A reit, dechreuodd y gangen. Ac roedden nhw'n ein sicrhau ni bod y gangen yn gallu gweithredu drwy gyfrwng y Gymraeg a dyna be wnaethon ni. Ond roedd popeth oedd yn dod o'r pencadlys yn Llundain yn Saesneg a phopeth oedd yn dod o'r sir, bron, yn Saesneg er bod y swyddogion sirol yn siarad Cymraeg eu hunain - ond roedd popeth yn Saesneg ...

... Nawr roedd rhaid imi wneud adroddiad o'r gweithgareddau roedden ni wedi eu cynnal yng nghangen y Parc a, gan ein bod wedi eu cynnal nhw i gyd yn Gymraeg, mi ddanfones i'r adroddiad yn Gymraeg.

Ond fe ges i yn ôl o'r sir, ffurflen swyddogol yn Saesneg yn gofyn imi ei llenwi yn Saesneg ... Tua'r un pryd daeth llythyr o'r sir bod yn dweud bod y tâl mabwysiadaeth ro'n i fod i'w ddanfon bob blwyddyn i'r pencadlys yn Llundain, ac i'r sir , yn ddyledus. Felly ar ôl trafod pethe yn y Parc dywedais i bod e ddim yn iawn ein bod yn talu'r holl arian allan i'r sir ac i Lundain ac yn cael dim yn ôl yn Gymraeg.

A phenderfynon ni yn y Parc i gadw'r arian yn ôl .... nes inni gael ffurflenni a phethe yn Gymraeg. Felly ar ddiwedd y flwyddyn gyntaf trefnon ni gyfarfod blynyddol y Parc a ddaru ni wahodd un o'r swyddogion yno i drafod busnes yr iaith yna. Ond ges i ysgrifenyddes y sir ar y ffôn yn dweud wrthon ni i ohirio'r cyfarfod tan mis Rhagfyr a bod tri ohonyn nhw yn dod lawr i'n gweld ni.

Wel, doedden ni ddim yn disgwyl unrhyw broblem; jyst meddwl eu bod nhw'n mynd i drafod busnes yr iaith ac oherwydd eu bod nhw'n siarad Cymraeg i gyd roeddwn i'n meddwl efallai y gallwn i eu perswadio nhw ac ro'n i'n fodlon gwneud popeth i'w helpu nhw a doeddwn i ddim yn disgwyl unrhyw helynt o gwbl.

Ond pan daethon nhw i lawr, yn syth roedd yn amlwg eu bod nhw wedi dod yno i ddweud y drefn. Roedden nhw'n gwrthod i'n cadeirydd ni yn y Parc gymryd y gadair, roedden nhw'n cymryd drosodd ac roedden nhw'n dweud mai sefydliad Saesneg oedd y WI, gyda phencadlys yn Llundain, a doedd dim hawl ganddon ni i ddisgwyl pethe yn Gymraeg.

Mi ofynnais i chwe cwestiwn iddyn nhw, pethe fel bod sir Feirionnydd yn rhoi grant bob blwyddyn i'r WI yn sir Feirionnydd a pam nad oedden nhw'n defnyddio peth o'r arian yna ar gyfer cynhyrchu pethe Cymraeg ... ond wrth gwrs, doedd dim byd yn tycio.

Roedden nhw'n dweud pan agorwyd y gangen ein bod ni wedi arwyddo'r cyfansoddiad, roedden ni wedi derbyn mai Saesneg oedd iaith swyddogol y mudiad ac os nad oedden ni'n derbyn y rheolau yma a thalu'r tâl mabwysiadaeth, fyse rhaid inni beidio bod yn aelodau o'r WI.

Wel ar ôl iddyn nhw fynd allan i gael te, ddaru ni drafod y mater yn y gangen a penderfynon ni dalu'r arian oedd yn ddyledus ond dweud bod ni ddim yn mynd i dderbyn mai Saesneg oedd unig iaith swyddogol y WI.

A dywedais i wrth y merched os na fydden nhw'n derbyn hynny a'u bod nhw'n danfon am ein papurau swyddogol a chau'r gangen, wel fe fydde rhaid inni ddechre mudiad arall i ferched yng Nghymru. A dyna beth ddigwyddodd."