±«Óãtv

Troi'r hawdd yn astrus Adolygiad o Mawl a'i Gyfeillion - cyfrol sy'n cael ei difetha gan gymhlethod ei dweud Dydd Iau, Chwefror 15, 2000

Adolygiad gan Glyn Evans:
• Mawl a’i Gyfeillion. Cyfrol 1 gan R. M. Jones. Barddas. £14.95.

Y mae Bobi Jones - neu R. M. Jones fel mae’n galw ei hun pan yn feirniad llenyddol yn hytrach nag yn fardd - yn disgrifio ei gyfrol ddiweddaraf fel "myfyrdod ynghylch ateb i’r cwestiwn pam llenydda o gwbl."

Traddodiad maith a chyfoethog
Y mae wedi dewis fel ei faes y traddodiad maith a chyfoethog o ganu mawl yn y Gymraeg gan godi nifer o gwestiynau digon pryfoclyd.

Y mae’n defnyddio ei destun fel ffordd o fynd i’r afael materion sydd yn sylfaenol i’r broses o greu ac yn hanfod i feirniadaeth lenyddol.

Dywed iddo gael ei "orfodi" i "geisio esbonio ym mha le yn y broses gyflawn ac ym mha ffordd y mae Cymhelliad yn ffitio a beth yw ei arwyddocâd yn strwythur y meddwl wrth lenydda."

Cyfrol gyntaf o ddwy yw hon yn rhoi "amlinelliad bras" o "yr adeiladu eang ac araf hwnnw" o fawl mewn barddoniaeth Gymraeg dros y canrifoedd gan gychwyn gyda’r cynfeirdd a’r gogynfeirdd.

Nid yn unig y mae mwy i ddod ond bu mwy cyn hyn gan fod y gyfrol hon yn ychwanegiad at domen o feirniadaeth lenyddol - neu "drafodaeth estynedig ynglyn â gwneuthuriad llenyddiaeth ac yn sgil hynny feirniadaeth lenyddol ei hun" - gan y beirniad, bardd a llenor hynod gynhyrchiol hwn.

Mae’n drafodaeth sydd yn ymestyn yn ôl i 1974.

Mwy na dweud pethau neis
Wrth olrhain y traddodiad Canu Mawl Cymraeg y mae’n gofyn ac yn ateb y cwestiwn a yw mawl yn rhywbeth amgenach na dweud "pethau neis" am bobl a gwrthrychau.

Ei ateb yw fod canu mawl yn fwy na hynny - er nad yw’n hawdd iawn dod o hyd i osodiad mor syml a hynny rhwng ymresymu cymhleth a brawddegu cordeddog y gyfrol hon.

Fodd bynnag, dywed fod y "ffaith seml" fod yna "foliant ar waith o gwbl yn datgan fod yna rinwedd wedi’i chanfod" mewn gwrthrych.

Ond:
"Wrth archwilio peth o amlochredd a datblygiad hanesyddol y traddodiad mawl hwn yn y Gymraeg, sylwir bod yr arweddau gwahanol ar y ffenomen hon yn dra amrywiol. A dyry’r amlochredd hwnnw y cyfle i archwilio anian amryddawn Mawl mewn sawl amgylchfyd," meddai.

Moli yn rhywbeth sylfaenol
"Cyn gynted ag y cafwyd dyn cafwyd molwr," meddai mewn lle arall.

Ynglyn â phwysigrwydd mawl nid oes amheuaeth yn ei feddwl:

"Mawl yw’r cynnwys mwyaf cyffredinol - o bob pwnc a gwrthrych, o bob rhyw ddeunydd - sy’n angenrheidiol i lenyddiaeth. Dim ond oherwydd cymhelliad cadarnhaol mawl y gwneir llenyddiaeth yn bosibl," meddai.

Y mae’n wir yn "gongl-faen" yn yr ymdrech i ddiffinio beirniadaeth lenyddol ei hun.

Mewn Rhagymadrodd mae'n gwahaniaethu rhwng yr hyn y mae’n ei alw yn gyflwr cymelliadol Mawl ar y naill law ac ar y llaw arall Fawl "sy’n rhan o gyfundrefn lenddull Mawl/Dychan."

Cymhleth ac anodd
Er nad oes yna ddim byd ar glawr y llyfr i ddweud mai cyfrol wedi ei chyfyngu i ysgolheigion yn unig yw hon a’i bod yn dreth ar iechyd meddwl y gweddill ohonom ni fydd y sawl sy’n gyfarwydd a gwaith R. M. Jones yn disgwyl rhywbeth hawdd ei ddarllen a’i ddeall beth bynnag.

Nid y rhai hynny sy’n disgwyl eglurhad syml a dealladwy o unrhyw bwnc sydd yn troi ato ef am gymorth. Felly, efallai ei bod yn annheg cwyno nad yw hynny i'w gael yma.

A dydw i ddim yn meddwl mai’r rheswm am hynny yw fod y cysyniadau eu hunain yn rhai arbennig anodd eu deall. Y mae’r bai yn llwyr ar fynegiant a all fod yn affwysol o gymhleth ac aneglur ar adegau. Brawddegau trofaus - yn drwmbeli aml-gymalog o eiriau anodd a thermau anghyfarwydd - y mae angen map i ddilyn eu hymresymu trofaus.

Efallai fy mod yn ddiniwed yn credu mai un rheswm dros dalu am addysg coleg i bobl yw y bydden nhw wedyn yn dod oddi yno gyda’r gallu i oleuo tywyllwch y gweddill di-goleg ohonom. Gwneud yr hyn sy'n gymhleth inni yn eglur, y dyrys yn glir.

Fodd bynnag, gall cyfrolau fel hon ymddangos fel pe byddent wedi eu sgrifennu i’r dethol dysgedig gyda’r llwyr fwriad o’n dieithrio ni ddarllenwyr cyffredin.

Yn union fel y beirdd hynny sy’n gwneud i’r cymharol hawdd ymddangos yn anos nag yw mewn gwirionedd gan gredu mai rhywbeth sy’n cymhlethu’r syml yw barddoniaeth yn hytrach na chyfrwng sy’n troi’r cymhleth yn ddarluniau cofiadwy, hawdd eu deall, sy’n ei gwneud yn bosib inni adnabod yr anadnabyddiedig a deall yr astrus.

Gwahanol ac ecsentrig
Fodd bynnag, wedi dweud hynny, y mae yna elfennau difyr a phryfoclyd ym Mawl a’i Gyfeillion lle mae R. M. Jones yn tynnu ar ei wybodaeth eang a thrwyadl ac yn defnyddio ei grebwyll gwahanol - neu ecsentrig, hyd yn oed - i ddehongli yn wahanol wahanol bynciau llenyddol.

Pan yw yn trafod cyfnodau neu bynciau penodol y mae y gyfrol hon ar ei chryfaf a mwyaf diddorol - a dealladwy - megis pan yw’n sôn am y ffordd ddiddorol y democrateiddwyd mawl o fod yn "ddweud petha neis" am uchelwyr a phendefigion a noddwyr i ganu am y gwerinwr a’r gweithiwr.

Difyr hefyd y drafodaeth am y gwahaniaeth rhwng moli Duw a moli gwrthrychau meidrol a’r ddamcaniaeth na all moli Duw fod yn "seboni" tra gall moli’r llall fod yn yn weniaith negyddol.

Cynnal trefn arbennig
Diddorol eto y trywydd mai cynnal trefn arbennig yr oedd mawl yn y lle cyntaf o safbwynt y beirdd ond i newid ddod yn hyn o beth yn sgil amwysedd a choegni mawl yn llaw Dafydd ap Gwilym.

Bu ei ddylanwad ef yn chwyldro a ledwyd wedyn gan feirdd yr uchelwyr i gynnwys y gweddus a’r masweddus.

A beth am y syniad o fawl yn nwylo yr emynydd, William Williams Pantycelyn?

Yn sicr mae’r gyfrol yn gwneud inni sylweddoli bod mwy i ganu mawl na’r diffiniad amrwd cyntaf sydd yn dod i feddwl dyn. Yr unig drueni yw nad yw hynny’n cael ei fynegi cyn gliried ag y gellid bob amser.

 

Wythnosau Blaenorol: Llythyr Gorau Cyfarwydd Tua'r Dalar Gorau Cyfarwydd Dewi Sant Byd Ron 15-11-01 Straeon gwerin mewn Ffrangeg 22-11-01 The Welsh in London 1500-2000 22-11-01 Un o Fil, Bympyti - Bymp, Jini Jinjila 22-11-01 Y Goeden Wen 15-11-01 Pac o Straeon Rygbi 08-11-01 Hanes Y Drych 08-11-01 Cyfrol 4 Cydymaith Byd Amaeth 1-11-01 Fuse 1-11-01 Merthyr a Taf 25-10-01 Eisteddfod y Wladfa 25-10-01 Creision Hud gan Mihangel Morgan 18-10-01 Poeth 18-10-01 Achos y Bomiau Bach 11-10-01 Gwobrau Tir na-n-Og 04-10-01 Cnonyn Aflonydd 04-10-01 Pobol sy'n Cyfri 04-10-01 Diwrnod Barddoniaeth 27-09-01 Cyfieithiad o gerddi Dafydd ap Gwilym 27-09-01 Gwyr Llen Sir Benfro 20-09-01 Trwy'r Tywyllwch 20-09-01 Ein Llyw Cyntaf 13-09-01 Cofio Mathonwy 13-09-01 Plygu Amser 06-09-01 Llawer Haf yn yr Hafod 06-09-01 Llythyrau at Seimon Glyn --- 30-08-01 Y Bachan Noble 30-08-01 Dramau Gwenlyn Parry 21-08-01 Triptych 21-08-01 Farm, Two Mansions... 21-08-01 Pele, Gerson a'r Angel 16-08-01 Cymry Aur Colorado 16-08-01 Rhyfel Sam 16-08-01 O Sgrepan Teithiwr 02-08-01 Tri Llyfr i'r Plant 02-08-01 Agor y Ffenestri 02-08-01 Sir Ddinbych --- 26-07-01 An Island Called Smith 26-07-01 Lladron Defaid 26-07-01 Papur dyddiol 19-07-01 Gweld Ser 19-07-01 Cof Cenedl 12-07-01 Gohebydd Yr Herald 12-07-01 Llythyr Yr Herald 12-07-01 y ffordd honno dy hun 05-07-01 Ymchwil 05-07-01 Herald --- 28-06-01 Straeon ac arwyr 28-06-01 Welsh Castles 21-06-01 Go Dda Gareth 21-06-01 Bwli 21-06-01 Elizabeth Watkin Jones 14-06-01 Americanes yn dysgu Cymraeg 14-06-01 Gwirioni 14-06-01 John Davies Mallwyd 07-06-01 Yr Arth Grisli 07-06-01 Tabledi Gwneud-chi-wenu 07-06-01 Llyfrau plant bach --- 24-05-01 Cydymaith Byd Amaeth 24-05-01 Geiriadur idiomau 24-05-01 Cofio Gwendoline Pari PI 10-05-01 Rhyddhad 10-05-01 Am Fod Seth yn Angel 03-05-01 Llyfr y Flwyddyn 03-05-01 Pryder T.Llew Jones --- 26-04-01 Mewn Carchar Tywyll Du 26-04-01 Steddfodau'r We 19-04-01 Cathod a Chwn 19-04-01 Llyfrau plantr 12-04-01 Gweledigaethau 12-04-01 Astudiaeth o Robin Llywelyn 05-04-01 Argyfwng theatr 05-04-01 Enillwyr cystadleuaeth --- 29-03-01 Cosyn a llyfrau plant 29-03-01 Huw Jones Llangwm 22-03-01 Ystad y Goron 22-03-01 Hengwrt Chaucher 22-03-01 Gwenwyn yn y Gwaed 22-03-01 Cusan Dyn Dall 15-03-01 Emrys Roberts 15-03-01 Sut i Drefnu Priodas 08-03-01 Tudur Dylan 08-03-01 Aiden Chambers 08-03-01 Dramâu Saunders Lewis 08-03-01 Dilyn 'Sgwarnog --- 22-02-01 Helynt a Heulwen 22-02-01 Diwrnod y Llyfr 15-02-01 Mawl a'i Gyfeillion 15-02-01 Syniad Da Iawn 09-02-01 Pobol Tu Ucha'r Giât 09-02-01 Cerddi'r Ffydd 01-02-01 O Afallon i Shangri La 01-02-01 Heyrn yn y Tan --- 25-01-01 Catrin Jones yn Unig 25-01-01 Y Drych 18-01-01 Hoff Gerddi Serch Cymru 18-01-01 Owen Gethin Jones 11-01-01 Barddoniaeth Donald Evans 04-01-01 Cofrestri Plwyf 04-01-01 Gwyn Llewelyn 06-12-01 Pam Ni Duw? 06-12-01 Borley Cymru 20-12-01 Cadwyni Rhyddid 20-12-01 Creaduriaid Rhyfeddol 20-12-01 Profiadau Gwyddelig 12-12-01 Leila megane 12-12-01 llyfrau plant 03-01-02 pi-ar 03-01-02 Sgorio 10-01-02 tu chwith 10-01-02 Clymau Ddoe; Blodwen Jones 10-01-02 Golygydd Y Drych Dyddiadur Alci Shamus Mulligan Chwedlau Tomos a Marged Edward Williams 29-11-01 Powdr Rhech Rhyddiaith Waldo Williams Y Llew Oedd ar y Llwyfan Ar Bwys y Ffald Sgrech Rhyfel Byd Ron Siabwcho Môr a Mynydd-Surf and Skylines Cernyw Agoriad yr Oes Cam Wrth Gam Emyr Price - Hunangofiant Beirdd yng Ngwlad pwyl Y Caffi Cymdeithas Bob Owen Lon Gweunydd Cyfrif Pennau yn Llyn Llais un yn Llefain Caneuon Ems Cae'r Gors Golau Gwlad straeon dot com T H Parry-Williams Ysbryd yr Ynys Hoff Gerddi Serch Cymru J Kitchener Davies Dydd oedd a Diwedd Iddo Diolch i Nhrwyn Y Print Mân Portreadau David Griffiths Sylfeini Llithrig Llyfrau i'r arddegau X Llyfr Mawr Ynyslas Bitsh O Tyn y Gorchudd Delweddau o'r Ymylon Yr Ymwelwyr Capel Llwyndyrys Ddoe yn ôl Llythyr: Bitsh! Awgrym cyfrol Bob Owen, ffair Y Bala Holi Aled Jones Williams Rhwng Du a gwyn gan Angharad Price Llyfrau Smot Y Fenai Fel Hen Win Cyfaredd Eifionydd Beth yw'r Gair am . . . Meical Ddrwg o Dwll y Mwg Cerddi Llyn ac Eifionydd Cerddi Sir Benfro A-bi-clec Owain Glyndwr Co Bach Diwylliant Gwerin Morgannwg Straeon Pen Llo Awen Meirion Be Bop, Hefin Wyn Cofion Cynnes, Lyn Enenezer Trons, Dafydd Mei Planed Plant Mae'n Gem o Ddau Fileniwm Y Weledigaeth Geltaidd Dyddiadur Mimosa Diwygiad 0405 Cerddi Abertawe Sna'm Llonydd i Gael Llyfr Du Caerfyrddin Y Weledigaeth Geltaidd Tewach Na Dwr Diwrnod y Llyfr 2003 Llain yn Llyn Tomos, Neli Ann a Marged Cryno-ddysg y Cymry Morwyr y Cilie 2 gan Twm Morys Pan oeddwn yn fachgen Amerike Cofiant Ryan Mesur llyfrgelloedd - electronig Beti a'i Phobol Byd Bethan Gwanas Rana Rebel, Menna Elfyn Hen Friwiau Emyr Humphreys a phobl hen Parti cydadrodd llyfr yn anrheg cenedlaethol Siop Caernarfon Holi Mihangel Morgan Llyfr y Flwyddyn 2003 Lluniau Llanrug Stori fer Pity the Swagman Goronwy Owen Richard Huws Cerddi Ceredigion Be sydd Dan y Gwely Guto a Gwyn ar y fferm Pwy Fase'n Meddwl Llyfrau Eingl Gymreig Hogyn Syrcas Benthyg o lyfrgell prifysgol Medal Ryddiaith Casnewydd Whispering Reeds - Llangadwaladr Cyfres Dymuniadau Da Fy Mhobl I Llyfrau Dylan Thomas Crisial y Pharo Welsh Pirates Cerddi'r Cewri Welsh Wildlife Bethan gwanas - Gwrach y Gwyllt Titanic Tywysoges Fach Gwladychu'r Cymry yn yr American West Cofio Tecwyn Ffordd Bywyd Y Bae Gwlad Pwyl Dan Loriau Maelor Caneri Pinc ar Dywod Euraid Y Tebot Express O Ddrwg i Waeth Modrwy Pwy Tipyn o Gamp Gwrach y Gwyllt - adlg Caniadau'r Diwygiad Dal Hi Cynhadledd Iolo Morganwg Dysgl Bren a Dysgl Arian Harri Potter Dial yr Hanner Brawd Stori fer fuddugol Maldwyn/Blas ar Fwynder Maldwyn Cerddi Powys Trysorau Eglwysi Rhywfaint o Anfarwoldeb Hogyn Syrcas Islwyn